چه وقت می گوییم کودک پرخاشگر است؟
پرخاشگری شکلی از رفتار است، که در واقع شکل بیرونی احساس خشم میباشد. خشم یک احساس طبیعی است که همه انسان‌ها در طول زندگی آن را تجربه می‌کنند. از همان بدو تولد کودک می‌تواند دچار خشم بشود. ولی هر کسی که دچار خشم می‌شود آن را به شکل پرخاشگرانه بروز نمی‌دهد. در حقیقت پرخاشگری نوعی رفتار ناسازگارانه برای نشان دادن احساس خشم میباشد.
تحریک پذیری و بی قراری شدید در کودکان بالای هفت ماه:
معمولاً تا یک یا دو سال اول زندگی ادامه می یابد. کودکانی که به شدت تحریک پذیرند; کمتر احتمال دارد در دو سالگی اجتماعی باشند؛ زیرا چنین بچه هایی کمتر از بچه های دیگر لبخند می زنند یا می خندند.
پرخاشگری کودکان دو تا شش ساله:
زمانی اتفاق می افتد که اطرافیان از جمله والدین با خواسته های کودک مخالفت نمایند. این نوع رفتار در کودکان تا سن ۶ سالگی طبیعی است; اما بعد از ۶ سالگی، کودک از نظر روند تکاملی به مرحله ای می رسد که می تواند تکانه های خود برای زدن، گازگرفتن و لگدزدن را کنترل و از انجام آن جلوگیری کند. پس یک کودک احتمالا در سنین ۲ تا ۶ سالگی نمی تواند خود را کنترل کند. برای حل این مشکل بهتر است ابتدا بدانیم چرا کودک دیگران را می زند و این زدن به چه معانی می تواند باشد.
علت بروز پرخاشگری در کودکان چیست؟
پرخاشگری کودکان در واقع تجلی درد و ناکامی کودک بدلیل ناتوانی او در کنترل جهان اطراف است. اتفاقی رخ می دهد که کودک عزیزتان را آزار می دهد. کودک احساسات سرشاری دارد، اما وسیله کافی برای ابراز ناامیدی خود به طرز مناسبی را ندارد. این امر او را بیش از پیش ناامید کرده و از عصبانیت منفجر می کند. در نهایت او با تنها وسیله ای که در اختیار دارد به شما حمله می کند یعنی با کتک زدن.
در کودکان عصبی و پرخاشگر، علت بروز خشم بیشتر در زمینه ترس ناشی می شود. زیرا در محیط کودکان، محرک های خشمگین کننده بیش از محرک های ترس آور وجود دارند. همچنین کودکان در همان مراحل اولیه یاد می گیرند که خشم برای جلب توجه اطرافیان و ارضای تمایلات خود وسیله خوبی است. با بزرگ شدن کودک به تعداد محرک های خشم افزوده می شود. در صورتی که از شماره و تکرارش کاسته می شود. بین ترس و خشم و رابطه نزدیکی هست.
گاهی می شود که کودک در یک لحظه، خشمگین است و لحظه دیگر بیم زده و گاهی نیز بر اثر یک محرک و در یک زمان ، هر دو باهم می آیند. در محیطی که کودکان از محرک های ترس بدورند، امکان دارد که شیوع خشم بیش از ترس باشد.
استرس مادر در دوران بارداری و ابتلای او به برخی عفونت‌های ویروسی، رفتارهای پرخاشگرانه و تند اطرافیان مادر با او دردوران بارداری همگی زمینه ساز ابتلای کودک به پرخاشگری است.
علت دیگر وقتی است که کودک در معرض پرخاشگری بزرگتر‌های خود قرار گرفته باشند.
در واقع کودکان از والدین خود یاد می‌گیرند که چگونه برخورد کنند، چگونه به خواسته‌های خود برسند، احساس خشم خود را چگونه کنترل کنند.
ممکن است یک کودک، پرخاشگری را راهی برای رسیدن به خواسته‌هایش یافته باشد. بعضی از والدین درمقابل پرخاشگری کودک هول می‌شوند و سریعا خواسته وی را برآورده می‌کنند.
یعنی پرخاشگری کودک با هر مرتبه که والدینش چنین کاری می‌کنند، تقویت می‌شود و در نتیجه کودک یاد می‌گیرد با پرخاشگری می‌تواند به خواسته‌اش برسد.
در سال‌های اخیر بر تأثیر عوامل ژنتیکی در پرخاشگری تأکید شده است. پژوهش‌های تخصصی اغلب نشان می‌دهند که بیشتر کودکان پرخاشگر، والدین پرخاشگر دارند.
اگرچه پرخاشگری بیشتر تحت تاثیر عوامل ژنتیکی است تا عوامل محیطی، اما والدینی که دچار تغییرات خلقی هستند باید روی رفتار‌شان کنترل داشته باشند.
تماشای بیش از حد تلویزیون و یا بازی زیاد از حد با کامپیوتر و تبلت، پرخاشگری کودکان را تشدید می‌کند. کودکانی که به تلویزیون و لب‌تاپ اعتیاد دارند، اغلب روابط خوبی با همسالان و والدین ندارند. علاوه بر این مشاهده صحنه‌های خشونت بار در رسانه‌ها منجر به تمایل آن‌ها برای بروز خشونت در دنیای واقعی می‌شود.
بهترین درمان پرخاشگری کودکان چیست؟
والدین یک کودک پرخاشگر باید بدانند که در موارد زیرحتما باید به پزشک اعصاب کودکان مراجعه کنند:
- کودک به شدت نسبت به والدین و یا مراقبانش، و چیزهایی مثل اسباب بازی ها، در طول یک اوقات تلخی تند رفتار می کند.
- عمدا به خودش آسیب می رساند، گاز می گیرد و سرش را به یک دیوار می کوبد.
- کج خلقی بیش از ۲۵ دقیقه در هر زمان به طول می انجامد، یا کودک بیش از پنج بار در روز کج خلقی دارد.
- بعد از این که اوقات تلخی تمام شود، کودک هنوز قادر به آرام شدن نیست.
- شما باید همیشه به او رشوه دهید تا آرام شود.
- در هنگام نیاز برای مراجعه به پزشک تردید نکنید به خاطر داشته باشید، یک اختلال رفتاری به اندازه مشکل سلامت فیزیکی طبیعی است و به توجه نیاز دارد.
- از طرف دیگر، اگر کودک نوپای شما فقط سعی دارد توجه تان را جلب کند و با شما از میان کج خلقی ها با او ارتباط برقرار می کنید، پس صبر داشته باشید، این مرحله به زودی سپری خواهد شد.
درمان دارویی برای کنترل خشم، بی قراری و تحریک پذیری بیمار مبتلا به پرخاشگری و با تشخیص پزشک اعصاب کودکان به کار می رود. بهترین داروهایی که بی قراری و تحریک پذیری را کنترل می کند، ریسپریدون و آریپیپرازول است. گاه بیماران همزمان به اظطراب و وسواس فکری مبتلا هستند که پزشک اعصاب کودکان از داروهایی مانند فلوکستین برای درمان این اختلالات استفاده می برد.
والدین باید چه برخوردی با پرخاشگری کودکان داشته باشند؟
والدین نقش مهمی در پرخاشگری کودکان دارند:
والدین کودکان پرخاشگر، یا خود پرخاشگرند و یا رفتاری مناسب با کودکان خود ندارند و در آنان خشم و ناکامی ایجاد می کنند . به این ترتیب کودکان خود را پرخاشگر بار می آورند. والدینی که با کودک، پرخاشگرانه صحبت می کنند و کتک، توهین و سرزنش در رتبه اول زندگی آن ها قرار دارد. چگونه می توانند انتظار داشته باشند که کودکانشان آرام و صبور باشند. کنترل خشم، یک مهارت در زندگی است و به کودکان باید چگونگی این کنترل را آموخت; بنابر این به آنان یاد بدهیم چه به لحاظ فکری و چه از جنبه بدنی خشم را از خودشان دور کنند. برای شروع بهتر است مهارت های حل مساله را به آنان آموزش دهیم. به طور مثال به کودکان بیاموزیم که هنگام خشم چه کارهایی را می توانند انجام بدهند و مجاز به چه کارهایی نیستند.
همیشه یادتان باشد که بچه‌ها از رفتار پدر و مادرشان تقلید می‌کنند. اگر شما به عنوان پدر یا مادر رفتاری پرخاشگرانه داشته باشید، احتمالا فرزندتان هم از رفتار شما تقلید خواهد کرد. بنابراین سعی کنید در حضور فرزندتان نسبت به شرایط ناخوشایند رفتار پرخاشگرانه نداشته باشید. در برابر کودک‌تان آرام و صبور باشید و سرمشق خوبی برایش ایجاد کنید.
اگر پرخاشگری کودک شما فیزیکی است و برای مثال در حال آسیب زدن به کودک دیگری است فورا مداخله کنید و کودک را محکم بگیرید تا آرام شود. برآوردن خواسته کودک بلافاصه منجر به بدعادتی وی می‌شود; سعی کنید با کودک صحبت کنید و به او بگویید تا زمانی که چنین رفتاری را نشان می‌دهد به خواسته اش نمی‌رسد.
کودک بعد از چنین کاری ممکن است گریه یا داد و فریاد کند، بهترین گزینه در مورد آن بی توجهی میباشد; وقتی که کودک آرام شد می‌توانید در مورد رفتارش با او صحبت کنید و توضیح دهید که چرا این رفتار نامناسب بوده و انتظار دارید به جای رفتار پرخاشگرانه چه کاری را انجام دهد. در این مرحله بدون عصبانیت، داد و فریاد، تحقیر و تمسخر صحبت کنید.
آیا رژیم غذایی در درمان پرخاشگری کودکان مهم است؟
مطالعات متعدد نشان می دهد که نشانه های خشم و پرخاشگری در کودکانی که رژیم غذایی حاوی امگا ۳ داشته باشند، پس از گذشت سه ماه، اصلا دیده نمی شود.
تداوم در استفاده از امگا ۳، نشانه های خشم و رفتارهای ضد اجتماعی را به طور کامل از بین می برد. انواع ماهی، خاویار، روغن زیتون، حبوبات، تخم مرغ، ریحان، اسفناج، گردو، میگو، گل کلم، ماهی آزاد، ساردین، دانه سویا و کلم بروکلی ازجمله مهمترین منابع اسید چرب امگا ۳ هستند.
مصرف کمتر مواد شیرین‌کننده موجود در محصولات کارخانه‌ای مانند:
دکسترین، دکستروز، مالتودکسترین، مالتودکستروز، شیره غلیظ فروکتوز یا شیره غلیظ ذرت، نشاسته‌های بهبود یافته، انواع آدامس‌های شیرین، ترکیبات حاوی سوربیتول و بسیاری دیگر از مواد شیرین‌کننده سنتتیک.
این مواد شیرین‌کننده که در بسیاری از محصولات غذایی بسته‌بندی شده مورد استفاده قرار می‌گیرند. در صورتی که به مقدار زیاد توسط کودک استفاده شوند، می‌توانند باعث تحریک‌پذیری بیشتر سلول‌های عصبی در بدن کودک شوند. و او را برای ناآرام شدن و بی‌قراری و عصبانیت آماده کنند، بنابراین به والدین توصیه می‌شود که به کودکان خود از این مواد غذایی حاوی حجم بالایی از مواد شیرین‌کننده کمتر بدهند.